Ogrodowe rozkminy - ogrody Mezopotamii

Dwa lata temu podczas upału mła się zajęła historią ogrodów najstarszych w naszym kręgu kulturowym. Na początku mła wzięła się za Egipt starożytny, teraz wraz z gorącem obezwładniającym mła poczuła że czas się zająć ogrodami Mezopotamii, znaczy powstałymi w rejonie tzw. Żyznego Półksiężyca, miejsca gdzie narodziła się nasza cywilizacja. Mła zacznie od uprzedzenia że prosto nie będzie bo w stosunku do silnej i trwałej państwowości starożytnego Egiptu i jego etnicznej historii, to co się działo w tym samym czasie w Mezopotamii można spoko określić cytatem z mistrza Willa - "opowieśćidioty, pełna wrzasku i wściekłości", na szczęście jednak w przeciwieństwie do dalszej części słów mistrza, wiele znacząca. Ziemie między Tygrysem a Eufratem, będące istnym koktajlem z wymarłych ludów i nieistniejących królestw, nieustannie targane wojnami, najazdami jakimś cudem wydały z siebie cywilizację, będącą jedną z kolebek z których wzrośliśmy. Egipt trwał wchłaniając to co obce i tworząc niby jednorodną kulturę i cywilizację, na terenie Mezopotamii mamy do czynienia z wieloma kulturami które na przestrzeni tysiącleci tworzyły to co określamy jako kulturę i cywilizacje Międzyrzecza. Nie jest ona rzecz jasna tak zunifikowana jak egipska, nie mogła być choćby z tego powodu że tworzyły ją o wiele bardziej zróżnicowane etnicznie społeczeństwa. Trudno nam porównywać z braku materii różnice między ogrodami czasów Sumeru a Akkadu a mogły być całkiem spore. Wrzucamy to do jednego worka z napisem Mezopotamia i wierzymy święcie w Ogrody Semiramidy. Wszystko tu jest do ogarnięcia nieco cięższe niż w przypadku Egiptu w którym zafiksowanie jego mieszkańców na wieczności pozwala nam dziś zajrzeć poprzez groby starożytnych w przeszłość. Nie znaczy to jednak ze ogarnąć się nie da. Dobra, teraz będzie podkład czyli przygotowanie historyczne.

Sumer

Najstarszą cywilizacją Międzyrzecza jaką znamy są państwa Sumerów, przybyłego najprawdopodobniej ze wschodu ludu, który osiedlił się w dolnej części Mezopotamii ( Dolna Mezopotamia w przeciwieństwie do Dolnego Egiptu leży na południu, tam gdzie Eufrat i Tygrys łączą wody zanim wpadną do Zatoki Perskiej ). Zamieszkany przez Sumerów dolny odcinek Niziny Mezopotamskiej to region gorący i parny, o kontynentalnym klimacie, obfitujący w bagna i mokradła. Tygrys i Eufrat wylewają tu na przełomie kwietnia i maja, a ich wylewy zasilane przez topniejące śniegi gór Armenii są gwałtowne - objętość wody w rzekach wzrasta ośmiokrotnie zalewając niemal zupełnie płaski teren. Nie wiadomo skąd przybyli Sumerowie ale wiadomo że posiadali wiedzę która umożliwiła im organizowanie rolnictwa w oparciu o meliorację. Działo to się w połowie IV tysiąclecia p.n.e. . Koniec IV tysiąclecia p.n.e. to już rozkwit tej kultury, choć jej ośrodki: Ur, Uruk, Lagasz, Kisz, Umma, Eridu, Szuruppak, Nippur nie zostały przez nich wzniesione. Oni zasiedlili i rozwinęli siedziby autochtonów, ludu tzw. kultury Ubajd. Na początku trzeciego tysiąclecia p.n.e. Sumerowie znali już pismo, koło, potrafili meliorować ( zarówno nawadniać jak i osuszać ) i budowali na płaskim terenie wysokie konstrukcje zigguratów czyli świątyń, mające przypominać im górski kraj pochodzenia. Sumeryjskie królestwa walczyły przeciwko najeźdźcom semickim czy elamickim jak i między sobą. Od czasu do czasu ktoś stawał się hegemonem i wydawało mu się że rządzi całym Sumerem. Zdarzyło się że wydawało się innym że zarządzają Sumerem - Gutowie, Akkadyjczycy czy wreszcie Asyryjczycy i Babilończycy stawali się władcami sumeryjskich państw czy to w wyniku podboju, sojuszy czy też powolnego rozpływania się tożsamości sumeryjskiej w semickim żywiole. W XVI wieku p.n.e. państwowość sumeryjska już nie istniała.

Akad

Akadowie zamieszkiwali tereny położone na północ od Sumeru, w środkowo - wschodniej Mezopotamii. Pojawili się tam w III tysiącleciu p.n.e., później niż Sumerowie na południu. Byli ludem mniej gospodarczo rozwiniętym od Sumerów za to bitnym ( tak to już jest )więc od południowych sąsiadów czerpali wzorce, co i raz ich napadając w celach naukowych. Wraz z ziemiami przyswajali kulturę ich uprawy i insze zdobycze kulturalne, jednakże zachowali odrębność języka ( ludom semickim mowa Sumerów musiała sprawiać problemy ). Dość szybko z koczowniczego ludu jakim byli, stali się tzw. zawołanymi rolnikami. Hym... jakiś ślad po tym że byli swego czasu dominującymi nad Sumerami pozostał w mitologii, gdzie bóg zajmujący się pasterstwem cieszył się uprzywilejowaną pozycją wśród bogiń, taki silny pasterz tego... ten. Stworzyli jeden porządny ośrodek miejski nazywający się Akad ( oni Akadowie, państwo Akad, stolica Akad - lud z wyobraźnią ) z którego zarządzali całym państwem. Historia zapamiętała ich jako twórców pierwszego imperium na tych terenach. W czasach największej chwały sięgało ono do ziem syryjskich, Morza Śródziemnego, Zatoki Perskiej, aż do północnych terenów Mezopotamii należących do "wybitych na niepodległość" Asyryjczyków. Było to państwo tak potężne że o wiedza jego największym władcy przetrwała zawirowania historii, imieniem groźnego Sargona nazwano Sargona nie mniej groźnego, władcę z numerem II przy imieniu, który stworzył z kolei potężne państwo asyryjskie i którego imię znamy z Biblii. No ale to było znacznie później, wieki po tym kiedy Gutejczycy i Lulubajowie, ludy koczownicze z gór Zaragoz po których ślad nie został, zniszczyły potęgę Akadu i sprawowały władzę zarówno nad Sumerem jak i Akadem.

Asyria

W czasach świetności Sumerów na północ od ich terytorium powstało miasto Aszur, na terenach które później podlegać będą Akadom, oczywiście pod sumeryjsko - akadzkim protektoratem. Zamieszkiwali je coraz liczniejsi potomkowie plemion amoryckich zwani Asyryjczykami. Tak, tak, to są ci sami Amoryci o których stoi w Dobrej Księdze, semicki lud, kuzyni Kananejczyków. Amoryci zanim założyli własne państwo rozpełzli się z Aszur na całą północną Mezopotamię, gdzie stopniowo przejmowali władzę w miastach Sumeru i Akadu. Władzę , bowiem jak to się zdarzało i innym słabiej cywilizowanym ludom, przejęli spuściznę cywilizacyjną sumeryjsko - akadyjską. Oczywiście dołożyli do nie niej coś swojego, do dziś toczą się spory uczonych jak wielki był to wkład. To od przejęcia władzy w Aszur zaczyna się właściwa historia państwa asyryjskiego. Państwo asyryjskie miało swoje wzloty i upadki, jego historię dzieli się na trzy okresy trwające od około roku 2025p.n.e. do 612 p.n.e. . Przez około 1500 lat ten lud był jednym z największych "graczy" na terenie Międzyrzecza. Bywali potęgą militarną, ale też cywilizacyjną, jak już nasiąkli zdobyczami poprzednich cywilizacji to tak że wykręcać można było. Do historii przeszli przede wszystkim jako lud groźny, "Gniazdo Lwów" czyli ich stolicę Niniwę zrównano z ziemią ( po uprzednim wybiciu mieszkańców ) tak że już w starożytności nie sposób było odnaleźć miejsca w którym ją zbudowano. Bano się bowiem bardzo zdolności Asyryjczków do reaktywowania państwowości. Najbardziej znanymi władcami Asyrii byli Aszurnasirpal II, wspomniany wcześniej Sargon II, Aszurbanipal ( ten od rozwaleniaBabilonu i stworzenia biblioteki w Niniwie ).

Babilonia

Inni potomkowie ludów amoryckich, nawet nie kuzyni Asyryjczyków a ich bracia, stworzyli państwo operując z miasta Babilon, położonego w środkowej Mezopotamii . Jak to w rodzinie bywa bracia tłukli się niemożebnie. Twórcy państwa babilońskiego pojawili się na terenach Międzyrzecza nieco później niż Asyryjczycy, Pierwsze państwo babilońskie powstało około 1893 roku p.n.e. Najbardziej znanym władcą babilońskim tego okresu, zwanego państwem starobabilońskim, jest Hammurabi, twórca słynnego Kodeksu, ten który wymyślił prawo ( znaczy nie że pokrzywdzony wydłubywał oczko krzywdzącemu tylko państwo przejęło na siebie wymierzanie sprawiedliwości i specjalnie powołany w tym celu urzędnik to oczko wydłubywał ). Dynastia Hammurabiego panowała od XIX do XVII wieku p.n.e. , następnie Babilon opanowali Hetyci, a jeszcze później Kasyci, którzy przyleźli z gór Zaragoz i którzy są ludem tajemniczym, bowiem ciężko na podstawie języka ich pod kogoś podpiąć. Kasyci w przeciwieństwie do Hetytów cóś po sobie w Babilonii zostawili - ideę państwa wykraczającego poza związek miast. Dość silnie jako niesemicki element napływowy odczuwali odrębność od asyryjskich sąsiadów, to oni utrwalili podział Mezopotamii na Asyrię i Babilon. Kulturotwórczo było słabiutko, nasiąkali jak i inni kulturą wcześniej zamieszkałych ludów. Czas Hetytów i Kasytów nazywany jest okresem państwa średniobabilońskiego. Po przymusowym wymarciu dynastii królów kasyckich, czyli w XII wieku p.n.e.na tronie zasiadła dynastia wywodząca się z Chaldejczyków, semickiego ludu mówiącego językiem pokrewnym do aramejskiego. Spokojnie nie było, przez parę stuleci odchodziło ostre naparzanie się z Asyrią ( przy znacznym udziale sąsiadów Elamitów, którzy czuli się w obowiązku mącić ) aż na tronie osiadł Nabokadnezar I czyli Nabuchodonozor I ( panowanie jego dynastii nazywa się okresem przejściowym). Jednakże to nie on tylko jego imiennik z cyferką porządkową II, który zasiadł po serii kolejnych bojów babilońsko - asyryjskich na tronie, został największym władcą Babilonii ( okres poprzedzający jego panowania czyli czasy króla Nabopolassara oraz jego rządy nazywa się erą państwa nowobabilońskiego ), tym który między innymi podbił Jerozolimę i zaimportował Żydów. W historii zapisał się jako hegemon Mezopotamii i przede wszystkim jako budowniczy Babilonu, miasta od którego pochodzi pojęcie "stolica świata" Potęga nowego Babilonu nie trwało długo, król perski Cyrus Starszy obalił ostatniego chaldejskiego władcę Babilonu i w 539 roku p.n.e. wkroczył triumfalnie do miasta. To w zasadzie koniec samodzielnej Mezopotamii. Władcy perscy połączyli Babilonię z Asyrią i stworzyli jeden organizm, który był częścią perskiego imperium.

Okres perski i helenistyczny to import do Mezopotamii zdobyczy innych cywilizacji. Kultura starożytnych ludów Mezopotamii "roztopiła się" z czasem w nowo powstałych imperiach jak kultura aztecka w hiszpańskim katolicyzmie. Tworzyła ukryty nurt, życiodajny dla nowych cywilizacji. Ten piękny lew z pałacu w Suzie na fotce powyżej nie powstałby gdyby w Babilonie nie było odpowiednio ozdobionej procesyjnej drogi. Hym... ozdóbstwa procesyjnej drogi mogłyby nie zaistnieć gdyby nie namiętność Sumerów do kolorowych mozaik.

Dobra tyle podkładu, żebyście się mniej więcej orientowali jak ta Mezopotamia wyglądała. Tort wielowarstwowy z ludów i kultur, którego przygotowanie trwało sporo czasu.